Deze aanpak is niet een louter implementeren van wetenschappelijk onderbouwde kennis en aanbevelingen in de organisatie. Het is de bedoeling dat de leidinggevenden zich professionaliseren, vertrekkend vanuit de individuele context, maar hierbij rekening houden met de hedendaagse kennis inzake leiderschap.

De voor VCLB relevante hedendaagse kennis wordt op deze webpagina in de vorm van ontwerpeisen en aanbevelingen gepresenteerd. Dit zijn getoetste stellingen die aangeboden worden, ‘klaar voor gebruik’ voor de leidinggevenden. Deze VCLB-ontwerpeisen en aanbevelingen werden ontworpen op basis van een analyse van de wetenschappelijke literatuur, de best practices en de VCLB-context samen. De continue wisselwerking tussen theorie en praktijk is daarbij essentieel. Dat betekent dat de ontwerpgerichte aanpak geen ‘one-size-fits-all’ aanbevelingen omvat. Integendeel, deze aanpak erkent net de eigenheid van de individuele context enerzijds en de snelheid van veranderen anderzijds.

Een ontwerpgerichte procesaanpak start steeds met het definiëren van de ontwerpeisen . Dit zijn de op hedendaagse kennis gesteunde randvoorwaarden waaraan een individueel ontwerp van waardevol leidinggeven (zowel binnen de structuur als binnen de cultuur) moet voldoen. Binnen die randvoorwaarden kunnen de leidinggevenden hun eigenheid en de eigenheid van hun centrum een plaats geven.

Wij splitsen het leiderschapstraject op in een onderdeel omtrent leiderschapsstructuur en een onderdeel omtrent leiderschapscultuur. In de items ‘Ontwerpeisen leiderschapsstructuur’ en ‘Ontwerpeisen leiderschapscultuur’ worden telkens de verschillende ontwerpeisen van toepassing binnen een leiderschapstraject over respectievelijk de structuur en de cultuur van een vrij CLB opgesomd. Deze Vrij CLB-ontwerpeisen zijn ontworpen op basis van een analyse van de wetenschappelijke literatuur, de best practices en de Vrij CLB-context samen. In de literatuur worden deze ontwerpeisen benoemd als de ‘principes’ of pijlers waarop een ‘goed leiderschap’ dient te berusten. De ontwerpeisen hebben een wetenschappelijke theoretische basis. Deze basis wordt binnen deze website telkens bij de betreffende ontwerpeis vermeld.

De ontwerpeisen zijn zeer ruim geformuleerd en in principe dienen alle CLB-leidinggevenden, ongeacht hun specifieke context, hieraan te voldoen. Er kan bijgevolg niet van afgeweken worden. Indien de leidinggevenden opteren om deze ontwerpeisen toch niet toe te passen, moeten ze in principe motiveren waarom ze niet toegepast werden (het ‘pas toe’- of ‘leg uit’-principe).
Voor elk van de ontwerpeisen kunnen sub-eisen worden geformuleerd.

Voor elk van de ontwerpeisen worden daarnaast ook steeds verschillende aanbevelingen opgesomd. Deze aanbevelingen geven een mogelijke inhoudelijke invulling voor het realiseren van de ontwerpeisen. Ze zijn gebaseerd op wetenschappelijke theoretische onderbouw en/of gevalideerde best practices binnen de onderwijs context of ruimer. Afhankelijk van de specifieke context - en dat kan van zeer algemeen naar zeer specifiek evolueren – zal een bepaalde interventie(s)/actie(s) geformuleerd worden.

Hier geldt bijgevolg het ‘leg uit’-principe. De CLB’s zullen namelijk in elke concrete situatie kunnen uitleggen waarom ze een specifieke aanbeveling hebben toegepast. Het is dus niet de bedoeling dat de aanbevelingen ‘blind’ toegepast worden. Integendeel, een goede contextualisatie zal de uiteindelijke performantie verbeteren. Dat veronderstelt natuurlijk dat een goede contextanalyse werd uitgevoerd alvorens aanbevelingen worden overgenomen en uitgevoerd.

De ontwerpgerichte aanpak is een leerproces waarbij de spanning tussen ‘professionele autonomie’ (onder druk van context gebonden verschillen) en ‘gelijkgerichtheid’ gerealiseerd wordt door de leidinggevenden zelf. Het proces laten uitvoeren door de leidinggevenden zelf, vergroot de kans op implementatiesucces en het veranderen van de mindset. De verandering van de mindset van de top is namelijk cruciaal om een cultuurverandering op de werkvloer te faciliteren. Op deze wijze worden de geformuleerde doelstellingen gerealiseerd.

Dit leerproces is een van de cruciale elementen van de ontwerpgerichte aanpak. Bijzondere aandacht gaat daarbij uit naar zowel ‘single’ als ‘double’ loop learning, respectievelijk ‘reflection-in-action’ en ‘reflection-on-action’. Single loop learning verwijst naar het al dan niet realiseren van de vooropgestelde doelstellingen door het invoeren en evalueren van de ontwikkelde oplossing. Daarbij staat reflection-in-action centraal: het kritisch reflecteren tijdens het doorlopen van het proces (Schön, 1983). Professionals, zoals managers, dienen tijdens hun dagelijkse praktijk een voortdurende reflectie en evaluatie in te bouwen om performant te zijn. Het tweede - double loop learning - verwijst naar de mogelijkheid om kennis bij te dragen op een metaniveau. Dat betekent dat de individuele praktijkcases de theoretische bovenbouw verder kunnen aanwakkeren tot nieuwe kennisopbouw. Daarbij wordt reflection-on-action toegepast, of het reflecteren na het doorlopen van het proces (Schön, 1983). Het is een leermoment waar nieuwe kennis uit voortkomt, zowel door het individu als de organisatie.

Binnen een ontwerpgerichte aanpak wordt het leerproces doorlopen via een stappenplan (deze stappen vormen tevens de hoofdstructuur van deze webpagina):

• Analyse: waar staan we nu?
• Prioriteiten: wat zijn onze prioriteiten en wat pakken we eerst aan?
• Ontwerpeisen: wat zeggen de ontwerpeisen en aanbevelingen?
• Aanpak: hoe pakken we het concreet aan?
• Opvolging: hoe volgen we het proces verder op?

Onderstaande figuur geeft de stappen van de ontwerpgerichte aanpak visueel weer.

Deze aanpak is niet eenmalig, maar kadert binnen een proces van continu verbeteren en verder optimaliseren. In een eerste doorlopen van het proces kan men zich focussen op welbepaalde ontwerpeisen, en bij een tweede cyclus eerder op andere ontwerpeisen. Ook de steeds wijzigende context zorgt ervoor dat dit geen statisch gegeven is.